Zasoby przyrodnicze

Powierzchnia gminy Połczyn-Zdrój w około 37% pokryta jest lasami, w których znaczną część stanowią siedliska buka pomorskiego o wysokich walorach estetyczno-krajobrazowych.  Powierzchnia lasów ogółem w gminie Połczyn-Zdrój wynosi 12 807,02 ha. Lasy w obrębie gminy są zawiadywane przez pięć Nadleśnictw:
•    Nadleśnictwo Połczyn,
•    Nadleśnictwo Świdwin,
•    Nadleśnictwo Białogard,
•    Nadleśnictwo Czaplinek,
•    Nadleśnictwo Tychowo.
Według danych otrzymanych od nadleśnictw dominującym gatunkiem w drzewostanie gminy jest sosna, ale występują również buki, brzozy, dęby, świerki, olsze. Przeważają drzewostany w wieku 41-60 lat. Jednak dominującymi typami siedliskowymi lasów na terenie gminy Połczyn-Zdrój są: las świeży, las mieszany świeży oraz bór mieszany świeży.
Rzeczywista szata roślinna na terenie gminy Połczyn-Zdrój reprezentowana jest przez:
• Roślinność wodną i szuwarową – prymitywne zbiorowiska rzęs oraz róże zespoły hydrofitów (rzęsa drobna i rdestnica). Zbiorowiska tworzą mozaikę płatów różnej wielkości w strefie przybrzeżnej jezior, stawów, śródpolnych oczek wodnych, starorzeczy, meandrów rzek. Najcenniejszym zespołem roślinności jest zespół lilii wodnych i grzybieni północnych. Gatunkami tworzącymi zrąb roślinności tych fitocenoz są następujące gatunki chronione: grzybień biały, grążel żółty oraz grzybień północny. W strefie przybrzeżnej jezior pojawia się roślinność szuwarowa (szuwar trzcinowy, oczeretowy, pałki wąskolistnej, skrzypowy, tatarakowy, pałki szerokolistnej, manny mielec, zespół strzałki wodnej i jeżogłówki pojedynczej, kropidła i rzepichy wodnej). Zbiorowiska szuwarowe zasiedlają również niekoszone łąki i pastwiska (głównie w zagłębieniach terenu). Enklawy tych ekosystemów użytkowanych ekstensywnie reprezentowane są głównie przez zespoły ostrożenia warzywnego, rdestu wężownika, situ rozpierzchłego, pastwiska śmiałkowe, łąki sitowo-trzęślicowe oraz zbiorowiska ziołoroślowe wysokich bylin dwuliściennych z dominacją wiązówki błotnej.
• Roślinność ciepłolubną – zbiorowiska zasiedlające siedliska antropogeniczne, przede wszystkim odłogi porolne, skarpy przydrożne, grunty przeznaczone do zalesienia.
• Roślinność ekosystemów torfowiskowych – w dolinach rzecznych i rynnach glacjalnych wytworzyły się ekosystemy torfowisk niskich, które porastane są w głównej mierze przez roślinność łąkową (zespoły: rdestowo-ostrożeniowy, podmokłych łąk sitowia leśnego, szuwarów mózgowych, łąk ziołoroślowych). Na obszarach niebędących pod wpływem antropopresji wykształciły się inicjalne stadia olszyn i łozowisk. Obszary o wysokim poziomie wód gruntowych porastają głównie szuwary turzycowe (turzyca błotna i zaostrzona). Bardzo cennym elementem flory torfowiskowej są torfowiska mszarne przejściowe i wysokie. Charakterystycznymi dla nich zbiorowiskami jest roślinność mokrych wrzosowisk i torfowisk wysokich na kwaśnych oligo- i dystroficznych siedliskach, torfowisk przejściowych oraz acydofilne oligo- i mezotroficzne zbiorowiska z przewagą szpilkowych gatunków drzewiastych, krzewinek i mezofilnych mszaków.
• Roślinność ekosystemów leśnych – podstawowe siedliska lasów tworzą las mieszany świeży i bór mieszany świeży oraz las świeży. Zbiorowiska roślinne reprezentowane są przede wszystkim przez zespoły olszy czarnej mezo i eutroficznych lasów liściastych zrzucających liście na zimę, acydofilnych, oligo- i mezotroficznych lasów liściastych z przewagą dębów oraz acydofilnych, oligo- i mezotroficznych zbiorowisk z przewagą szpilkowych gatunków drzewiastych, krzewinek i mezofilnych mszaków. Często występującymi zbiorowiskami są zarośla wierzbowe i bagienne lasy olszowe. Morfologicznie, teren sprzyja występowaniu łęgów jesionowo-olszowych i jesionowo-wiązowych. Na terenie gminy częste są również leśne enklawy mieszanych lasów dębowo-bukowych z udziałem dębu bezszypułkowego, klonu jaworu, domieszką sosny i sporadycznie świerku. Na terenie rezerwatu „Dolina Pięciu Jezior” oraz w innych częściach gminy występują starodrzewy bukowe z niewielką domieszką dębów. Lasy gospodarcze to przede wszystkim bory sosnowe i zlokalizowane są głównie z północno wschodniej części gminy. Na mszarach pojawia się zbiorowisko brzeziny bagiennej. Lasy brzozowe występują jako niewielkie płaty w kompleksach torfowisk mszarnych. Niewielkie powierzchniowo płaty,  wyróżniające się obecnością dorodnych dębów szypułkowych i okazałych grabów tworzy las dębowo-grabowy.
Znaczna część obszaru Gminy Połczyn-Zdrój objęta jest ochroną prawną wynikającą z ustawy o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych, a także ustawą o ochronie przyrody.
Ochrona przyrody oznacza ochronę wartości ekologicznych, naukowych, dydaktycznych, estetycznych oraz cech stanowiących o tożsamości przyrodniczej regionu. Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U.2015.1651 j.t. z dnia 2015.10.20) elementami środowiska objętymi ochroną na podstawie w/w ustawy są następujące formy ochrony przyrody:
•    parki narodowe,
•    rezerwaty przyrody,
•    parki krajobrazowe,
•    obszary chronionego krajobrazu,
•    obszary Natura 2000,
•    pomniki przyrody,
•    stanowiska dokumentacyjne,
•    użytki ekologiczne,
•    zespoły przyrodniczo – krajobrazowe,
•    ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.
Rezerwaty przyrody
Wśród obszarów chronionych wymienić można dwa rezerwaty przyrody:
• Dolina Pięciu Jezior o powierzchni  - rezerwat krajobrazowy 230 ha, położony w Drawskim Parku Krajobrazowym, w obszarze chronionego krajobrazu  „Pojezierze Drawskie”, obszaru specjalnej ochrony ptaków (OSO) Ostoja Drawska (PLB 320019) oraz na specjalnym obszarze ochrony siedlisk (SOO) Jeziora Czaplineckie (PLH 320039). Celem ochrony w rezerwacie jest zachowanie ekosystemu źródłowego rzeki Drawy, z buczyną pomorską, torfowiskami niskimi i zbiorowiskami roślinności wodnej, z licznymi stanowiskami rzadkich roślin chronionych, takich jak: grążel żółty (Nuphar lutea), grzybień biały (Nymphaea alba), wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum), kukułka szerokolistna (Dactylorhiza majalis), nasięźrzał pospolity (Ophioglossum vulgatum), przytulia wonna (Galium odoratum), przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis).
• Torfowisko Toporzyk – rezerwat torfowiskowy, o powierzchni 43 ha. Rezerwat położony w otulinie Drawskiego Parku Krajobrazowego, w otoczeniu gruntów rolnych i nieużytków. Celem ochrony rezerwatu jest zachowanie torfowiska wysokiego i przejściowego wraz z reliktowymi zbiorowiskami roślinnymi, zwłaszcza mszaru wrzoścowego (Erico-Sphagnetum magellanici), brzeziny bagiennej (Vaccinio uliginosi-Betuletum), boru bagiennego (Vaccinio uliginosi-Pinetum), łozowisko (Salicetum pentandro-cinereae), olsu torfowcowego (Sphagno squarrosi-Alnetum), kwaśnej buczyny niżowej (Luzulo pilosae-Fagetum), żyznej buczyny niżowej (Galio odorati-Fagetum), grądu subatlantyckiego (Stellario holosteae-Carpinetum betuli).
Park Krajobrazowy
Kolejną formą ochrony, która obejmuje teren gminy jest Drawski Park Krajobrazowy wraz z otuliną, o łącznej powierzchni 9059 ha.  Został on utworzony 24 kwietnia 1979 roku, w celu ochrony najcenniejszego pod względem przyrodniczym, kulturowym, historycznym i krajobrazowym fragmentu Pojezierza Drawskiego. Położony jest on na obszarze sześciu gmin, pomiędzy miejscowościami: Połczyn Zdrój, Łubowo, Czaplinek i Złocieniec.
Najbardziej istotnym elementem wpływającym na krajobraz Parku jest ukształtowanie terenu, będące wynikiem działalności lodowca, głównie zlodowacenia bałtyckiego. W północnej części parku występują wały moreny czołowej, często poprzecinane licznymi jarami, zaś południowa część odznacza się łagodniejszą konfiguracją i obfituje w jeziora. Na walory przyrodnicze parku składają się ponadto: występowanie wielu jezior, licznych rzek, małych potoków, źródlisk, mokradeł, torfowisk i lasów, bogactwo ekosystemów w niewielkim stopniu przekształconych przez człowieka oraz występowanie wielu rzadko spotkanych gatunków roślin i zwierząt.
Park odznacza się także bogactwem szaty roślinnej i świata zwierzęcego. W jego florze spotyka się gatunki charakterystyczne dla roślinności atlantyckiej, arktycznej, borealnej, górskiej i południowej. Stwierdzono występowanie ponad 40 gatunków objętych ochroną prawną, m. in.: wawrzynka wilczełyko (Daphne mezereum), rosiczki okrągłolistnej (Drosera rotundifolia), pośredniej (Drosera intermedia) i długolistnej (Drosera anglica), storczyka plamistego (Dactylorhiza maculata) , krwistego (Dactylorhiza incarnata), szerokolistnego (Dactylorhiza majalis) i Traunsteinera (Dactylorhiza traunsteineri), paprotki zwyczajnej (Polypodium vulgare), wiciokrzewu pomorskiego (Lonicera periclymenum), lilii złotogłów (Lilium martagon) i kopytnika pospolitego (Asarum europaeum). Duże zróżnicowanie biotopów Parku stwarza dogodne warunki dla wielu gatunków zwierząt. W jeziorach i rzekach występuje przeszło 30 gatunków ryb. Obszary wodne i przywodne sprzyjają bytowaniu i gnieżdżeniu się wielu gatunków ptaków, szczególnie wodno-błotnych. Spotyka się tu często: łabędzie, perkozy, kaczki, żurawie, czaple i kormorany. Rozległe kompleksy leśne są ostoją dla ptaków drapieżnych, m. in. bielika, kani rudej i orlika krzykliwego. Spośród ssaków, na terenie Drawskiego Parku Krajobrazowego licznie występuje bóbr.
Na terenie gminy Połczyn-Zdrój Drawski Park Krajobrazowy zajmuje 90,88km2 (ok. 31,14%), natomiast jego otulina 34,69 km2 (11,89%). Park wraz z otuliną łącznie na terenie gminy Połczyn-Zdrój zajmuje 43,03% powierzchni gminy.
W strukturę ochronną Drawskiego Parku Krajobrazowego wchodzącego w zakres gminnego Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych (GESOCh), zalicza się 7 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych:
1.„Dolina Dębnicy” – obejmuje częściowo obszar gminy (w ramach projektu GESOCh został on powiększony o dolny odcinek Dębnicy, który znajduje się poza DPK),
2.„Dolina Bliskiej Strugi” – w całości znajdujący się w obrębie gminy,
3.„Dolina Pięciu Jezior” – częściowo znajdujący się na terenie gminy,
4.„Dolina Wogry” – w całości znajdujący się w obrębie gminy,
5.„Wzgórza Czarnkowieckie” – nieomal w całości znajduje się w gminie,
6.„Dolina Górnego Rakonu” – niewielka część znajduje się na terenie gminy,
7.„Jezioro Siecino” – niewielka część znajduje się na terenie gminy.
Obszar Chronionego Krajobrazu
Gmina znajduje się również na terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu "Pojezierze Drawskie" o powierzchni łącznej 68450 ha. Celem, dla którego utworzono obszar chroniony jest ochrona krajobrazu i walorów naturalnego Pojezierza Drawskiego i okolic. Część obszaru przebiega przez tereny Drawskiego Parku Krajobrazowego. Teren OChK charakteryzuje się rzeźba polodowcową, z malowniczo położonymi akwenami wodnymi – jeziorami i ciekami lezącymi w dolinach i zagłębieniach terenu.
Obszary Natura 2000
Gmina znajduje się w obrębie trzech obszarów Natura 2000 jakimi są:  
• Dorzecze Parsęty PLH320007 (3771 ha) – obszar obejmuje dorzecze rzeki Parsęty. Dolina Parsęty jest szczególnie cenną ostoją ze względu na występowanie tu zróżnicowanych typów siedlisk i znaczne bogactwo świata roślin i zwierząt. W efekcie przedmiotem ochrony jest 25 rodzajów stwierdzonych tu siedlisk przyrodniczych oraz 11 gatunków ssaków, płazów, ryb i owadów. Siedliska pokrywają ponad 50% powierzchni obszaru. Największy obszar pokrywają siedliska takie jak: łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe, kwaśne buczyny, grąd subatlantycki, pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy, torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk, świeże łąki użytkowane ekstensywnie.
• Jeziora Czaplineckie PLH320039 (1282 ha) - Ostoja jest unikalnym obszarem, wyróżniającym się bogactwem i różnorodnością flory i fauny (m.in.: 750 gatunków roślin naczyniowych, w tym 42 objęte ochroną gatunkową; 274 gatunków mszaków, w tym 30 uznanych za zagrożone w Polsce; 36 gatunków ryb i 1 gatunek krągłoustych, w tym 5 gatunków objętych ochroną prawną; 12 gatunków płazów, 5 gatunków gadów, 41 gatunków ssaków, 148 gatunków ptaków lęgowych) oraz siedlisk przyrodniczych (18) i gatunków (9) z załącznika I i II Dyrektywy Siedliskowej. Ostoja sąsiaduje z obszarem „Dorzecze Parsęty” PLH320007 oraz pokrywa się z obszarem „Ostoja Drawska” PLB320019.
• Ostoja Drawska PLB320019 (20393 ha) – posiada duże zróżnicowanie w rzeźbie terenu, które powstało w wyniku działalności lądolodu w czasie ostatniego zlodowacenia bałtyckiego. W wyniku tego powstały między innymi: wały moreny czołowej, ozy, liczne jary, doliny rzek, jeziora rynnowe i wytopiskowe. Można tu także zobaczyć liczne wąwozy, parowy, bezodpływowe zbiorniki wodne, bagna i torfowiska. Do bardzo wartościowych zbiorowisk obszaru należą torfowiska, szczególnie wysokie, występujące na wododziałach oraz torfowiska przejściowe. Oprócz bogactwa form geomorfologicznych ostoja charakteryzuje się także różnorodnością flory i fauny. Spotyka się tu gatunki charakterystyczne dla roślinności atlantyckiej, arktycznej, borealnej, górskiej oraz ciepłolubne. Obszar jest bogaty w gatunki mchów.
Znaczna część terenu jest użytkowana rolniczo.
Poniżej przedstawiono gatunki flory objęte ochroną według inwentaryzacji przyrodniczej na terenie Gminy Połczyn-Zdrój wykonanej w latach 2001/2002.
• Ochrona ścisła:
- lilia złotogłów Lilium martagon,
- rosiczka długolistna Drosera anglica
- rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia,
- rosiczka pośrednia Drosera intermedia,
- wrzosiec bagienny Erica tetralix.
• Ochrona częściowa:
- bagno zwyczajne Ledum palustre,
- bobrek trójlistny Menyanthes trifoliata,
- cis pospolity Taxus baccata,
- drabik Climacium dendroides,
- grzybień biały Nymphaea alba,
- grzybień północny Nymphaea candida ,
- kocanki piaskowe Helichrysum arenarium,
- kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine,
- listeria jajowata Listera ovata,
- naparstnica purpurowa Digitalis purpurea,
- płonnik pospolity Polytrichum commune,
- podgrzybek pasożytniczy Pseudoboletus parasiticus,
- podkolan biały Platanthera bifolia,
- podkolan zielonawy Platanthera chlorantha,
- próchniczek Aulacomnium,
- rokitnik zwyczajny Hippophae rhamnoides,
- storczyk szerokolistny Dactylorhiza majalis,
- tojad pstry Aconitum variegatum ,
- torfowiec Sphagnum,
- wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum,
- widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum,
- widłak wroniec Huperzia selago,
- wilżyna ciernista Ononis spinosa.

W gminie Połczyn-Zdrój znajdują się również liczne użytki ekologiczne
Biorąc pod uwagę podział fizyczno-geograficzny Polski (Kondracki, 2002. Geografia regionalna Polski), omawiany teren określają następujące jednostki:
    - Megaregion: Pozaalpejska Europa Środkowa,
    - Prowincja: Niż Środkowoeuropejski,
    - Podprowincja: Pobrzeża Południowobałtyckie,
    - Makroregion: Pojezierze Południowobałtyckie,
    - Mezoregiony: Pojezierze Drawskie, Wysoczyzna Łobeska, Równina Białogardzka
Analizując geomorfologię na terenie Gminy Połczyn-Zdrój zasadnicze znaczenie w ukształtowaniu krajobrazu mają utwory czwartorzędowe. Powierzchnia podczwartorzędowa jest także znacznie zróżnicowana pod względem rzeźby i wysokości. Na skutek zlodowaceń utworów trzeciorzędowych została pokryta naniesionymi utworami piaszczysto-gliniastymi. Na terenie gminy pozostał garb odpowiadający najwyższym wzniesieniom w południowej części gminy, który powstał w wyniku postoju lądolodu fazy pomorskiej zlodowacenia bałtyckiego.
Terenem zdecydowanie dominującym w krajobrazie jest wysoczyzna czołowo-morenowa oraz Wysoczyzna Połczyńska, zwana „Szwajcarią Połczyńską”. Obejmuje obszar położony głównie na wysokościach 180-220 m n.p.m. Głębokie doliny rzeczne powstałe w części jego rynny subglacjalnej lub pradoliny, podzieliły wysoczyznę na trzy mniejsze jednostki przestrzenne: płaskowyż zachodni, płaskowyż środkowy i płaskowyż wschodni. Od strony północnej, poniżej wysoczyzny czołowo-morenowej na wysokość 100-150 m n.p.m. występuje morena denna podzielona przez doliny i pradoliny na odrębne płaty wysoczyznowe.

Ruch rowerowy w gminie Połczyn-Zdrój, to przede wszystkim ruch osób poruszających się rowerem w celach rekreacyjnych lub traktujących rower jako środek transportu umożliwiający dotarcie do celu podróży. Przez gminę przebiega Greenway Naszyjnik Północy (oznakowanie zielone), a także Dolina Pięciu Jezior (oznaczenie niebieskie), Górna Dębica (oznaczenie żółte), Pradolina Dębicy (oznaczenie niebieskie), Szlak Zwiniętych Torów (oznaczenie zielone) oraz Szwajcaria Połczyńska (oznaczenie czerwone). Obecnie na terenie gminy Połczyn-Zdrój znajduje się 100 km ścieżek rowerowych.
 

Źródło: https://cycling.waymarkedtrails.org

Źródło tekstu:,, Program Ochrony Środowiska dla Gminy Połczyn-Zdrój na lata 2017-2020 z perspektywą do roku 2024’’

Zdjęcia: Adam Słabkowski